لزوم تجمیع ارادهها برای دستیابی به اهداف
در سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، قرار است ۵۵ میلیون تن فولاد در کشور تولید و حدود ۲۰ میلیون تن آن صادر شود. قطعا این هدف صادراتی با توسعه صنعت فولاد در کنار آب محقق می‌شود و یکی از بهترین مناطق در این زمینه، منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس است؛ زیرا در این منطقه، همه فاکتورهای تولید فولاد، از جمله زیرساخت‌های اساسی یعنی آب، برق، گاز، حمل‌ونقل و زیرساخت‌های صادراتی یعنی اسکله، کاملا فراهم است. به همین دلیل، در برنامه‌های کلان کشور و نیز پس از سفر رئیس‌جمهور به استان هرمزگان در سال ۱۳۹۴، تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه اقصادی خلیج فارس هدف‌گذاری شد. در این راستا، شرکت‌های متعددی احداث شده‌اند که طرح‌هایی توسعه‌ای نیز در دست اجرا دارند. با این حال، رسیدن به این هدف نیازمند تجمیع ارادهها در وهله نخست و پرهیز از یک‌جانبه‌گرایی و سپس ادغام و تشکیل کنسرسیومی بسیار قوی شامل شرکت‌های فولادی است.
استان هرمزگان یکی از مناطق پرپتانسیل برای صنعت فولاد است و در سال‌های گذشته، قرار بود برخی از فولادسازی‌ها در این استان به بهرهبرداری برسند. دسترسی به اسکله‌های بزرگ بین‌المللی و همچنین دسترسی به گاز، برق و آب، مهم‌ترین مزیت‌های این استان برای تولید فولاد هستند؛ ضمن اینکه بزرگ‌ترین معادن سنگ‌آهن کشور فاصله نسبتا کمی با استان هرمزگان دارند.
طرح جامع فولاد با نگاهی به استراتژی‌های هدف‌گذاری‌شده در افق ۱۴۰۴ با هدف دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تن فولاد تهیه شده است. بر اساس نتایج حاصل از این طرح، تمام طرح‌های جدید فولادسازی باید در کنار آب قرار گیرند؛ زیرا فولاد یک صنعت آب‌بر است و از آنجا که اغلب فولادسازی‌های کشور در مناطق خشک و کم‌آب احداث شده‌اند، واحدهای فولادسازی جدید محدودیت تامین آب دارند و در نتیجه، امکان اجرای طرح توسعه یا افزایش ظرفیت را نخواهند داشت. همچنین پیش‌بینی شده است که در سال ۱۴۰۴ مصرف داخلی فولاد حداکثر به ۳۵ میلیون تن خواهد رسید؛ بنابراین بیش از ۲۰ میلیون تن مازاد فولاد خواهیم داشت که همه آن باید صادر شود. اگر این طرح‌ها در کنار آب‌های آزاد احداث شوند، دسترسی بهتر و سریع‌تری به بازارهای بین‌المللی برای صادرات خواهند داشت؛ حتی اگر این شرکت‌ها قصد واردات مواد اولیه را نیز داشته باشند، به دلیل قرارگیری در کنار آب‌های آزاد، به‌راحتی این امکان را خواهند داشت.
ایده ۱۰ میلیون تنی
ایده هدف‌گذاری تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس، طی سفر رئیس‌جمهور به استان هرمزگان در سال ۱۳۹۴ شکل گرفت. صنعت فولاد استان، با فرآوری مواد اولیه و تبدیل آن به محصول نهایی و صادرات آن با تکیه بر پتانسیل‌های این استان مانند پایانه‌های صادراتی متعدد، می‌تواند یکی از قطب‌های صادرات فولاد کشور باشد. در زمان سفر رئیس‌جمهور به استان هرمزگان، نخستین واحد فولادیِ احداث‌شده در بندرعباس و منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس، شرکت فولاد هرمزگان با ظرفیت ۱/۵ میلیون تن فولاد بود. پس از فولاد هرمزگان، شرکت فولاد کاوه جنوب کیش نیز یک واحد فولادسازی ۱/۲ میلیون تنی احداث کرد. بنابراین، با توجه به حضور واحدهای فولادیِ در حال فعالیت و نیز طرح‌های توسعه‌ای، هدف‌گذاری تولید ۱۰ میلیون تن فولاد شکل گرفت.
در آن زمان، برای طرح این ایده، کار کارشناسی صورت گرفته بود؛ با توجه به حضور شرکت‌های فولادی در منطقه ویژه خلیج فارس و طرح‌های توسعه‌ای آن‌ها، دستیابی به تولید ۱۰میلیون تن فولاد امکان‌پذیر بود. قرار بود فولاد هرمزگان در فازهای توسعه‌ای، در ابتدا ظرفیت تولید خود را از ۱/۵میلیون تن به ۳میلیون تن و در نهایت به ۶ میلیون تن افزایش دهد. همچنین واحد تولید اچ. بی. آی (HBI) شرکت صبا فولاد خلیج فارس، به عنوان دیگر طرح فولادی این منطقه با هدف تولید نهایی ۱/۵ میلیون تن فولاد، به بهرهبرداری رسیده بود. طرح توسعه ۱/۲ میلیون تنی فولاد کاوه جنوب کیش نیز در دست اقدام بود؛ این طرح به‌زودی به بهرهبرداری خواهد رسید تا جمع ظرفیت این شرکت به ۲/۴ میلیون تن برسد. بنابراین، با ظرفیت ۶ میلیون تنی فولاد هرمزگان، ۲/۴ میلیون تنی فولاد کاوه جنوب کیش و ۱/۵میلیون تنی صبا فولاد خلیج فارس، در نهایت ظرفیت تولید فولاد منطقه به ۱۰ میلیون تن افزایش می‌یافت. در آن زمان، طرح افزایش ظرفیت فولاد هرمزگان به ۳ میلیون تن به امضای طرف خارجی نیز رسیده بود، اما پس از خروج آمریکا از برجام، از آنجایی که کشورهای اروپایی تامین‌کننده تجهیزات این طرح بودند، از ادامه همکاری انصراف دادند و قرارداد معلق شد.
ادغام شرکت‌ها با هدف هم‌افزایی
یکی از راهکارهای هم‌افزایی صنعت فولاد، ادغام واحدهای فولادسازی است. بر این اساس، پیشنهاد شده بود که شرکت فولاد هرمزگان و شرکت صبا فولاد خلیج فارس با یکدیگر ادغام شوند. از آنجایی که در سایت شرکت فولاد هرمزگان برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای محدودیت زمین وجود دارد، بهتر است که این شرکت با صبا فولاد خلیج فارس ادغام شود؛ زیرا صبا فولاد دارای زمین نسبتا وسیعی در منطقه ویژه خلیج فارس و بهترین محل برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای است. اگر این دو شرکت با یکدیگر ادغام شوند، علاوه بر اینکه فولاد هرمزگان توان اجرای طرح‌های توسعه‌ای را خواهد داشت، از آنجا که وابسته به فولاد مبارکه است، می‌تواند به عنوان یکی از محل‌های سرمایه‌گذاری شرکت فولاد مبارکه به منظور احداث طرح‌های توسعه‌ای جدید در منطقه ویژه خلیج فارس در نظر گرفته شود.
در زمان سفر رئیس‌جمهور به استان هرمزگان، نخستین واحد فولادیِ احداث‌شده در بندرعباس و منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس، شرکت فولاد هرمزگان با ظرفیت ۱/۵ میلیون تن فولاد بود. پس از فولاد هرمزگان، شرکت فولاد کاوه جنوب کیش نیز یک واحد فولادسازی ۱/۲ میلیون تنی احداث کرد. بنابراین، با توجه به حضور واحدهای فولادیِ در حال فعالیت و نیز طرح‌های توسعه‌ای، هدف‌گذاری تولید ۱۰ میلیون تن فولاد شکل گرفت.
تامین مواد اولیه، چالش همیشگی فولادسازان
کشور برای توسعه فولاد در منطقه ویژه خلیج فارس فقط چالش تامین مواد اولیه یعنی سنگ‌آهن را پیشِ‌رو دارد. یکی از مهم‌ترین مشکلات صنعت فولاد کشور، خام‌فروشی و صادرات سنگ‌آهن در سال‌های گذشته بوده است. صادرات سنگ‌آهن ارزش افزوده‌ای بسیار پایین برای صنعت کشور و پتانسیلی ناکافی برای ایجاد اشتغال و درآمد صادراتی دارد. از این رو، نباید از پایانه‌های صادراتی و اسکله‌های کشور برای صادرات مواد خام استفاده کرد. بسیاری از این اسکله‌ها برای صادرات محصولات نهایی احداث شده‌اند. تاکید همه مقامات عالی‌رتبه کشور بر جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده مواد خام در کشور است. اکنون دولت و بسیاری از مسئولان رویکرد جلوگیری از خام‌فروشی را در پیش گرفته‌اند.
خوشبختانه همه مولفه‌های تولید فولاد، یعنی، برق، گاز، آب و…، همه در استان هرمزگان وجود دارند و مزیت نسبی محسوب می‌شوند. با این حال، فولادسازان کشور در کش‌وقوس تامین مواد اولیه قرار دارند و اکنون بحث تعیین ضرایب قیمتی زنجیره سنگ‌آهن میان فولادسازان و تامین‌کنندگان بسیار داغ است. البته این مشکلات قابل حل هستند؛ زیرا زنجیره تولید فولاد از سنگ‌آهن تا محصولات نهایی در کشور بومی شده است و نیازی به واردات نیست. منطق این است که سنگ‌آهن، به عنوان ماده خام در کشور، به محصولات دارای ارزش افزوده بالاتر مانند فولاد تبدیل و صادر شود. هرچند برای دستیابی به هدف تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه خلیج فارس، سنگ‌آهن کافی در کشور وجود دارد، اما این ذخایر باید استخراج و فرآوری شوند و در کنار آن، اکتشافات برای ذخایر جدید نیز ادامه یابد.
تجمیع ارادهها برای دستیابی به تولید ۱۰ میلیون تن فولاد
منطقه ویژه خلیج فارس دارای یک اسکله برای بارگیری و تخلیه عملیاتی است و طرح‌های توسعه‌ای برای تکمیل زیرساخت‌ها در این منطقه به‌خوبی اجرا شده‌اند. این منطقه اکنون پتانسیل بسیار خوبی برای توسعه دارد. برای دستیابی به هدف تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه خلیج فارس باید اراده‌های مسئولان تقویت شود. در همین حال، واحدهای فولادی مستقر در منطقه ویژه باید از جزیره‌ای عمل کردن پرهیز کنند و لازم است تئوری ادغام این واحدها به صورت جدی و عملی پیگیری و به این ترتیب، کنسرسیومی از فولادسازان تشکیل شود. این امر باعث خواهد شد که فولادسازان در تامین منابع راحت‌تر شوند و علاوه بر این، هزینه‌ها به‌شدت کاهش یابند. باید توجه داشت که اگر واحدها به صورت جداگانه قصد توسعه داشته باشند، هریک از آن‌ها باید دارای پست برق، منابع تامین آب، گاز، راه دسترسی و ریل به صورت جداگانه باشند؛ در نتیجه، هزینه‌های تامین این زیرساخت‌ها بسیار سنگین خواهد بود. در مقابل، ادغام باعث کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تسهیل تامین مواد اولیه واحدهای ادغام‌شده خواهد شد.
برای دستیابی به هدف تولید ۱۰ میلیون تن فولاد در منطقه ویژه خلیج فارس باید اراده‌ای جمعی با نگاه ملی در واحدهای مستقر و سرمایه‌گذاران حاضر در این منطقه به وجود آید و این واحدها نیز باید توجه داشته باشند که ادغام موجب تامین بهتر منافع آن‌ها خواهد شد. امیدواریم که اجرای این امر، با مدیریت واحد منطقه ویژه، تسریع شود.
