منطقه ویژه نماد توسعه در دوران تحریم
مناطق ویژه اقتصادی نقشی اساسی در اقتصاد هر کشور ایفا می‌کنند و این نقش در شرایطی که تحریم‌های گوناگون، اقتصاد یک کشور را محاصره کرده باشند، تبدیل به مسئولیتی خطیر می‌شود. در این خصوص با مرتضی بانک، دبیر شورای عالی مناطق آزاد کشور، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. وی معتقد است که با توجه به تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس طی چهار سال گذشته به‌خوبی و با قدرت توانسته است گام‌های عملی و مناسبی را در زمینه تکمیل زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاران بردارد. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
مناطق ویژه اقتصادی چه نقشی در توسعه بخش صنعت و معدن کشور ایفا می‌کنند؟
مزیت‌های قانونی مناطق ویژه اقتصادی در زمینه معافیت از پرداخت تعرفه‌های گمرکی برای واردات ماشین‌آلات، مواد اولیه و قطعات، معافیت از پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده برای مبادلات کالا در درون منطقه و یا با سایر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، صدور مجوزها توسط منطقه و… سرمایه‌گذاری در زمینه تولید و صادرات کالا، به‌ویژه کالاهایی که کشور در تولید آن‌ها از مزیت نسبی برخوردار است را تسهیل می‌کنند. یکی از مزیت‌های نسبی ایران فراوانی و ارزانی انرژی‌های نفت و گاز است. وجود معادن غنی فلزی و غیرفلزی‌ای که استخراج و فرآوری آن‌ها نیاز به انرژی فراوان و ارزان دارد، ایران را در رده کشورهای دارای مزیت نسبی برای ایجاد صنایع انرژی‌بر از قبیل پتروشیمی، تولید آهن و فولاد، آلومینیوم، روی، مس و سیمان قرار داده است. به همین دلیل، شکل‌گیری مناطق ویژه اقتصادی با موضوع فعالیت صنایع معدنی و فلزی، در کنار بهره‌مندی این صنایع از مزیت‌های قانونی برای افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری و صادرات، می‌تواند در رونق اقتصادی و توسعه تولید و صادرات بسیار موثر باشد.
نقش منطقه ویژه خلیج فارس در ایجاد زیرساخت‌های صنعتی و معدنی منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس، به عنوان نخستین منطقه ویژه اقتصادی با موضوع فعالیت صنایع انرژی‌بر، برای بهره‌مندی از مزیت‌های کشور در زمینه تولید و صادرات محصولات صنعتی‌ای شکل گرفت که نیاز به مواد اولیه و انرژی ارزان و فراوان داشتند.
برنامه ترسیم‌شده برای منطقه ویژه خلیج فارس چیست و تا چه اندازه محقق شده است؟
منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس، با ایجاد زیرساخت‌های پرهزینه‌ای چون اسکله‌های تخلیه و بارگیری، خط آهن، انبار، تولید آب شیرین، برق و…، سهم عمده‌ای در شکل‌گیری صنایع سنگینی چون آلومینیوم و فولاد داشته و توانسته است تا حدود زیادی به برنامه منطقه برای تبدیل شدن به قطب بزرگ تولید مواد فلزی و غیرفلزی کشور عمل کند. با این حال، تحریم‌های ظالمانه طی دو دهه گذشته و در برخی موارد، ضعف در برنامه‌ریزی‌های کلان و منطقه‌ای، مانع از استفاده کامل از ظرفیت‌های این منطقه شده است.
منطقه ویژه خلیج فارس چه ظرفیت‌هایی دارد؟ چه راهکارهایی برای فعال‌سازی این ظرفیت‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
در حال حاضر، پتانسیل مهم منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس زیرساخت‌های کلان ایجادشده، دسترسی به آب‌های آزاد، ممنوعیت ایجاد صنایع آب‌بر در مناطق غیرساحلی، ذخایر و معادن غنی نفت و گاز، انواع کانی‌های فلزی و غیرفلزی کشور و نیروی انسانی آموزش‌دیده است که هنوز متناسب با ظرفیت موجود، مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. الحاق دو هزار و ۴۰۰ هکتار اراضی پس‌کرانه به منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس، که دوبرابر مساحت اولیه این منطقه است، از پتانسیل‌های مهم این منطقه به حساب می‌آید. امید می‌رود که با برنامه‌ریزی صحیح در سطح کلان و اولویت بخشیدن به ایجاد و توسعه صنایع معدنی و فلزی در این منطقه و تشویق بخش خصوصی واقعی برای سرمایه‌گذاری و البته جذب سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی پس از رفع تحریم‌های ظالمانه، ظرفیت‌های واقعی این منطقه به فعلیت برسند.
ظرفیت‌های منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مهم‌ترین ظرفیت‌های مورد نیاز برای ایجاد صنایع معدنی و فلزی، وجود منابع غنی انرژی، کانی‌های فلزی و غیرفلزی، شبکه حمل‌ونقل ریلی، زمینی و دریایی مناسب، فناوری روز و سامانه مدیریتی کارآمد است. این ظرفیت‌ها، در کنار مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی صلح‌آمیز و اولویت یافتن مناسبات اقتصادی در روابط دو و چندجانبه، عامل اصلی جذب هرچه بیشتر و بهتر سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی محسوب می‌شوند. امید است که به‌زودی و با رفع تحریم‌ها و بهبود روابط منطقه‌ای و بین‌المللی کشور، این منطقه بتواند از ظرفیت‌های خویش به شیوه مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران بهره‌برداری کند.
منطقه ویژه خلیج‌فارس، با ایجاد زیرساخت‌های پرهزینه‌ای همچون اسکله‌های تخلیه و بارگیری، خط آهن،آب، برق و ….، سهم بسزایی در شکل‌گیری صنایع بزرگی همچون آلومینیوم و فولاد شده است
نقش منطقه ویژه خلیج فارس در بحث تجارت (واردات و صادرات) چه میزان اهمیت دارد؟
منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس طی سال‌های اخیر تا حدودی توانسته است بر صادرات متمرکز شود. بدیهی است که این منطقه یک ماموریت خاص دارد و صرفا می‌تواند در حوزه تجارت مواد اولیه، قطعات و ماشین‌آلات و نیز محصولات مربوط به حوزه فعالیت خود یعنی صنایع معدنی و فلزی اقدام کند که البته طیف بسیار وسیعی از کالاها و مواد اولیه را در بر می‌گیرد. زیرساخت‌های بسیار مناسب منطقه، به‌ویژه اسکله‌های صدور مواد خام و فله و راه‌آهن، کمک شایانی به رونق تجارت کلان این محصولات خواهند کرد.
منطقه ویژه خلیج فارس چه مزیت‌هایی بر سایر مناطق ویژه کشور دارد؟
قرار گرفتن در کرانه ساحل خلیج فارس و دسترسی به آب دریا، چه در زمینه کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل برای واردات یا صادرات مواد اولیه و تولیدات معدنی و صنعتی و چه شکل‌گیری تاسیسات تولید آب شیرین فراوان برای صنایع آب‌بر، تولید برق، وجود صنایع بالادستی و امکان تکمیل زنجیره‌های تولید با شکل‌گیری صنایع پایین‌دستی از مزیت‌های خاص این منطقه بر سایر مناطق ویژه اقتصادی‌اند. دانش فنی شکل‌گرفته در صنایع منطقه و نیروی انسانی آموزش‌دیده نیز از دیگر مزیت‌های بزرگ منطقه ویژه خلیج فارس محسوب می‌شوند.
عملکرد چهار سال اخیر منطقه ویژه خلیج فارس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طی چهار سال گذشته، به رغم تحریم‌های ظالمانه آمریکا، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس توانسته است گام‌های مناسبی در زمینه تکمیل زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاران بردارد. آماده کردن محدوده الحاقی برای جذب سرمایه‌گذار و ترغیب صنایع منطقه به افزایش سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های توسعه‌ای در منطقه ازجمله این اقدامات‌اند. با این حال، فقدان طرح جامع مصوب، ضعف بزرگ این منطقه است. امیدواریم که با ارائه سریع و تصویب و ابلاغ آن توسط هیئت دولت، اجرای پروژه‌ها و واگذاری اراضی بر مبنای طرح جامع مصوب انجام شود.
منطقه ویژه خلیج فارس در زمینه اشتغال‌زایی و محرومیت‌زدایی استان هرمزگان چه عملکردی داشته است؟
بدون تردید، با وجود منطقه ویژه خلیج فارس، مجموعه‌ای از صنایع سنگین و نیمه‌سنگین شکل گرفته است که هرکدام بسیاری از نیروهای انسانی ماهر و نیمه‌ماهر را جذب کرده‌اند که شامل متخصصان و تکنسین‌های ساکن در استان هرمزگان و شهرستان بندرعباس می‌شوند. به این ترتیب، این منطقه ویژه اقتصادی سهم بزرگی در اشتغال‌زایی و افزایش سطح درآمد و زندگی مردم داشته است و دارد و به‌زودی و با تکمیل زیرساخت‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در منطقه ویژه خلیج فارس، این نقش پررنگ‌تر از گذشته خواهد شد. همچنین باید یادآور شد که حجم اشتغال‌زایی چندین هزارنفری در منطقه ویژه خلیج فارس اشتغالی مولد محسوب می‌شود که نقشی سازنده در اقتصاد استان و کشور به طور اهم داشته است.
